Οργουελική και Πλατωνική κοινωνία (Στο «1984» και την «Πολιτεία»)

Republication in Αναδημοσιεύσεις, Αναλύσεις, Ελληνικά, Πολιτισμός/Τέχνες 02/09/2011 1 Comment

Η ΟΜΟΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΟΡΓΟΥΕΛΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΛΑΤΩΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
(Στο «1984» και την «Πολιτεία»)

Το παρακάτω κείμενο δεν είναι, αλλά ούτε φιλοδοξεί να μοιάσει σε ακαδημαικό. Η φιλοσοφία, ειδομένη ως μέρος της ζωής και όχι ως ξεχωριστή σφαίρα υψωμένη στον ουρανό, δεν μπόρει να κρίνεται αντικειμενικά! Αφήνουμε στους ακαδημαϊκούς την αντικειμενική έρευνα γύρω απο την ιστορία της και ας μας παραχωρήσουν με την σειρά τους το δικαίωμα να ήμαστε υποκειμενικοί.

Το παρακάτω κείμενο λοιπόν, έχει στόχο να κάνει φανερή την αθλιότητα που χαρακτηρίζει την πλατωνική πολιτεία, που για κάποιους ανώμαλους θεωρείται ιδανική. Γι’ αυτόν τον λόγο την συγκρίνει με την κοινωνία του “1984” καταδεικνύοντας τις ομοιότητές τους.
Η σύγκριση των δύο έργων δεν έχει στόχο να δείξει πόσο άσχημη θα ήταν η ζωή στο “1984” αφού αυτό δεν το κρύβει ο συγγραφέας του, αλλά πόσο άσχημη θα ήταν στην “Πολιτεία”, αφού επικρατούν οι ίδιες συνθήκες.

Δύο έργα ορόσημα από δύο συγγραφείς που έμειναν στην ιστορία γνωστοί με τα ψευδώνυμά τους, ο Eric Blur γνωστός ως George Orwell και ο Αριστοκλής γνωστός ως Πλάτων. Κανείς από τους δυο δεν περιορίστηκε στο να γράφει αλλά και οι δυο με πράξεις προσπάθησαν να πετύχουν τους σκοπούς τους το ίδιο αποτυχημένα. Ο Όργουελ παίρνοντας μέρος στον Ισπανικό εμφύλιο με τις δυνάμεις των τροτσκιστών που τελικά ηττήθηκαν και ο Πλάτων με δυο αποτυχημένες απόπειρες να εγκαθιδρύσει την αριστοκρατική του δικτατορία στην Σικελία.

Το όνειρο του ενός, ο εφιάλτης του άλλου. Και τα δύο έργα γράφτηκαν μετά από γεγονότα που άλλαξαν την ροή της ιστορίας. Μετά από δύο μεγάλους πολέμους. Το Β΄ παγκόσμιο και τον Πελοποννησιακό. Ο Όργουελ με το έργο του αυτό μας βοήθησε να ξεσκεπάσουμε τον εφιάλτη που υποβόσκει στην “Πολιτεία” και ο Πλάτων μας βοήθησε με το έργο του να ξεσκεπάσουμε την σχιζοφρένια της κοινωνίας που έχει το θράσος να θαυμάζει και τους δύο ταυτόχρονα.
Το “1984” δεν πρέπει να θεωρείται σε καμία περίπτωση «προφητικό» και ιδίως όσον αφορά στον Δυτικό κόσμο. Το “1984” δεν «προφήτεψε» τίποτα, δεν έχει και ούτε μπορεί να έχει σχέση με τον καπιταλισμό. Πέρα από την χρήση της κάμερας και της οθόνης για τον έλεγχο και την επιτήρηση της κοινωνίας δεν υπάρχει κάτι άλλο που να θυμίζει καπιταλισμό. Η ελευθερία του τύπου, τα ταξίδια, το ελεύθερο σεξ, το ελεύθερο εμπόριο και η ελεύθερη κατανάλωση στην κοινωνία του “1984” απαγορεύονται. Το “1984” είναι μια καστοποιημένη κοινωνία με κλειστή οικονομία και δεν έχει σχέση με τον καπιταλισμό παρά με κοινωνίες Φεουδαρχικές και Θεοκρατικές όπως αυτή που ονειρεύτηκε έναν καιρό ο Πλάτων.

Αντίστοιχα και η “πολιτεία” δεν πρέπει να θεωρείται ότι έχει σχέση με την αθηναϊκή δημοκρατία αφού αποτελεί μια κριτική της αθηναϊκής δημοκρατίας και μια πρόταση οργάνωσης της κοινωνίας από την αριστοκρατική σκοπιά. Το “1984” είναι η πλατωνική Πολιτεία εφαρμοσμένη το 1984, δηλαδή στις μέρες μας. Το “1984” είναι η “Πολιτεία” μέσα από τα μάτια ενός αντιφρονούντα.

1. Κριτική σε προηγούμενα πολιτεύματα και ιδιαίτερα στη Δημοκρατία

Ο τρόπος ανάγνωσης της ιστορίας στο “1984” είναι παρόμοιος και στις δυο περιπτώσεις. Πέρα από την γενικώς αποδεκτή, διαίρεση των όλων ως τώρα κοινωνιών σε τρεις τάξεις και την αναγνώριση της ασυμβατότητας των σκοπών τους και στην “πολιτεία” και στο “1984” υπάρχει μια φαινομενικά νομοτελειακή, στην ουσία όμως μεταφυσική, διατήρηση αυτής της βασικής δομής της κοινωνίας, άσχετα με το αν αλλάζουν τα πρόσωπα που είναι στην εξουσία και τα συμφέροντα της εκάστοτε εξουσίας, στους αιώνες των αιώνων. Χαρακτηριστική είναι η φράση στο “1984”: «Ακόμα και ύστερα από τεράστιες εξεγέρσεις και φαινομενικά αμετάκλητες αλλαγές, η ίδια δομή αποκαθίσταται πάντα, ακριβώς όπως ένα γυροσκόπιο ξαναβρίσκει την ισορροπία του, όσο και αν το απομακρύνουν από την μια πλευρά ή την άλλη».

Όπως περιγράφεται η ιστορική εξέλιξη των καθεστώτων στο “1984” είναι φανερή η άποψη ότι υπάρχει μια αέναη κυκλική κίνηση που φέρνει αλλαγές στα εξωτερικά γνωρίσματα των καθεστώτων χωρίς να πειράζει την ουσία τους. Ξεκινώντας από τον Μεσαίωνα που τον καταπιεστικό του χαρακτήρα του μάχονταν μια μεσαία τάξη που διακήρυττε την ελευθερία, την ισότητα και την αδελφοσύνη και έκανε επαναστάσεις για να εγκαθιδρύσει τελικά μια καινούργια τυραννία. Αμέσως μετά εμφανίζεται ο σοσιαλισμός, που ενώ ο αρχικός του σκοπός είναι να εγκαθιδρύσει την ελευθερία και την ισότητα, τον εγκαταλείπει φανερά όλο και περισσότερο, ακολουθώντας την ίδια πορεία με τους αστούς. Αυτή η κυκλική πορεία της ιστορίας σταματάει μόνο όταν μια ανώτερη τάξη με την κατάλληλη στρατηγική, βρει τον τρόπο να κρατήσει αυτή την θέση για πάντα. Αυτόν τον ρόλο στο “1984” τον παίζει το Κόμμα που φέρνει και το «τέλος της ιστορίας». Οι εξεγέρσεις, οι επαναστάσεις οι ανατροπές και γενικά οι αλλαγές σταμάτησαν. Η κυκλική πορεία που, στο και κατά το “1984”, χαρακτηρίζει την ιστορία σταματάει. Η κοινωνία βρήκε επιτέλους την πολυπόθητη σταθερότητα της και όλα τα συστήματα του παρελθόντος φαντάζουν ανεπαρκή.

Στην “Πολιτεία” αντίστοιχα τα καθεστώτα (που κανένα δεν θεωρείται ακριβώς του γούστου του Πλάτωνα, αλλά κάποια θεωρούνται απλώς καλύτερα από άλλα) αλλάζουν κάθε φορά που ένα μειονέκτημα οξύνεται και έτσι από την αριστοκρατία, που θεωρείται το ως τώρα καλύτερο καθεστώς, περνάμε στην ολιγαρχία. Από την ολιγαρχία στη δημοκρατία και από την δημοκρατία στην τυραννίδα που είναι ότι χειρότερο για τον άνθρωπο αφού υπάρχει ελευθερία ακόμα και για τους αγορασμένους δούλους! Και εδώ η κοινωνία σώζεται μόνο μετά την εγκαθίδρυση της ονείρωξης του Πλάτωνα.

Χαρακτηριστικό και των δύο κοινωνιών είναι ότι μισούν την δημοκρατία παραπάνω από κάθε άλλο πολίτευμα. Στο “1984” γίνεται προπαγάνδα από την παιδική ηλικία ενάντια στον καπιταλισμό (την δημοκρατία δηλαδή) ο οποίος περιγράφεται με τα μελανότερα χρώματα, παρότι στην πραγματικότητα είναι πιο υποφερτός από την κοινωνία του “1984”. Ο καπιταλισμός επίσης θεωρείται ότι δεν έχει προσφέρει τίποτα και ότι οποιοδήποτε έργο της ανθρωπότητας έγινε πριν ή μετά από αυτόν. Γενικά θεωρείται ως η χειρότερη περίοδος της ανθρωπότητας, ακόμα χειρότερη και από αυτήν του Μεσαίωνα.

Ο Πλάτωνας στην καταδίκη της τυραννίδας, που είναι στην πραγματικότητα μια ολοκληρωμένη, «ακραία» θα λέγαμε μορφή της δημοκρατίας, αφιερώνει πολλές σελίδες. Η ισότητα, η ελευθερία και η απόλαυση της ζωής ακόμα και για τους δούλους και τις γυναίκες δεν βρίσκει καθόλου σύμφωνο τον αριστοκράτη Πλάτωνα, που θεωρεί την τυραννίδα το χειρότερο πολίτευμα.

2. Επιστήμες –Τεχνολογία

Αποτέλεσμα της κλειστής οικονομίας και της καστοποιημένης κοινωνίας είναι και η στασιμότητα της επιστήμης και της τεχνολογίας. Η κοινωνία του “1984” δεν είναι όπως συχνά και λανθασμένα πιστεύεται μια τεχνολογική δυστοπία. Ακόμα και τα ασανσέρ εκεί είναι σχεδόν πάντα χαλασμένα. Η επιστήμη και η τεχνολογία σταμάτησαν να εξελίσσονται γιατί η επιστημονική και τεχνική πρόοδος βασίζονται στην εμπειρική σκέψη που δεν μπορεί να επιζήσει σε μια αυστηρά συγκροτημένη κοινωνία. Ο κόσμος στο “1984”, είναι πιο πρωτόγονος από ότι πριν από 50 χρόνια. Κάποια όργανα που έχουν σχέση με την αστυνόμευση και τον πόλεμο έχουν τελειοποιηθεί, αλλά τα πειράματα και οι εφευρέσεις σε μεγάλο βαθμό σταμάτησαν. Η επιστήμη είναι αντίθετη με την ιδεολογία του “1984”. Η τεχνολογική πρόοδος πραγματοποιείται μόνο όταν τα προϊόντα της μπορούν να χρησιμεύσουν στην περιστολή της ανθρώπινης ελευθερίας. Σε όλες τις εφαρμοσμένες τέχνες ο κόσμος παραμένει στάσιμος ή οπισθοδρομεί. Τα χωράφια καλλιεργούνται με αλέτρια που τα σέρνουν άλογα.

Στην “Πολιτεία”, οι μόνες επιστήμες που θεωρείται ότι έχουν λόγο ύπαρξης, δηλαδή η αριθμητική, η γεωμετρία, η στερεομετρία, η αστρονομία, η αρμονία και η διαλεκτική, χρειάζονται μόνο για στρατιωτικούς λόγους και για την θέαση του Όντος! Πρακτικοί και παραγωγικοί λόγοι και όταν αναφέρονται παρεμπιπτόντως, αποκλείονται. Η γνώση αυτή είναι στα χέρια μόνο των αρχόντων για την επίτευξη των δικών τους σκοπών. Όπως είναι αναμενόμενο για μια τέτοια στάσιμη κοινωνία και η επιστήμη και η τεχνολογία θα είναι στάσιμες και θα ασκούνται μόνο από τους άρχοντες και στον βαθμό που τους εξυπηρετεί.
Πέρα από αυτές τις ομοιότητες, οι δύο κοινωνίες είναι πανομοιότυπες κυρίως στην μορφή της οργάνωσης τους και στην ιδεολογία που τις χαρακτηρίζει.

3. Θρησκεία

Στην κορυφή της ιεραρχίας είναι και για τις δύο κοινωνίες κάτι εξίσου ανύπαρκτο που ωστόσο ασκεί μια τεράστια επιρροή. Στην “Πολιτεία” λέγεται καθαυτό Ον και στο “1984” Μεγάλος Αδελφός. Πέρα από το ότι αντικαθιστούν την έννοια του Θεού ή καλύτερα παίζουν τον ρόλο του Θεού μπορούμε να πούμε ότι έχουν και πολλά άλλα κοινά.
Το καθαυτό Ον είναι αυτό που πρέπει να κοιτάζουν οι νομοθέτες και με βάση αυτό να νομοθετούν κάτω στην γη και με βάση αυτό να φυλάνε τα σωστά νομοθετημένα. Είναι η αλήθεια και η ιδέα του αγαθού. Είναι αυτό που χορηγεί στα νοητά αντικείμενα την αλήθεια και στην ψυχή την δύναμη να τα βλέπει. Είναι η αιτία της επιστήμης και της αλήθειας αλλά είναι ακόμα ωραιότερο τους και με πολύ μεγαλύτερη αξία. Σε αυτό μετέχουν οι επιστήμες τα διανοήματα και όλες οι αρετές. Ο Μεγάλος Αδελφός αντίστοιχα είναι αυτός από τον οποίο πηγάζει κάθε επιτυχία, κάθε γνώση, κάθε σοφία, ευτυχία και αρετή. Το καθαυτό Ον είναι η αναλλοίωτη και αιώνια ουσία που δεν γνωρίζει γένεση και φθορά, ενώ για τον Μεγάλο Αδελφό μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι δεν θα πεθάνει ποτέ και ήδη η σύγχυση για το πότε γεννήθηκε είναι μεγάλη. Η τέχνη και η παιδεία στην “πολιτεία” εξυπηρετούν τον ανώτερο σκοπό που είναι να μπορεί η ψυχή να βλέπει το καθαυτό Ον, ενώ στο “1984” όλη η εκπαίδευση αποσκοπεί στο να ταυτιστούν οι ιδέες των ανθρώπων με αυτές που εκφράζει ο Μεγάλος Αδελφός. Ο αληθινός φιλόσοφος στην “Πολιτεία” είναι ερωτευμένος μόνο με το Ον και το βασικό χαρακτηριστικό του φιλοσόφου είναι να αγαπά αυτήν την αναλλοίωτη και αιώνια ουσία που δεν γνωρίζει γένεση και φθορά. Έργο του Μεγάλου Αδελφού είναι να λειτουργεί ως συγκεντρωτική εστία για την αγάπη, τον φόβο και τον σεβασμό, αισθήματα που είναι πιο εύκολο να τα νιώσει κανείς για ένα πρόσωπο παρά για έναν οργανισμό. Η ικανότητα θέασης του καθαυτού Όντος είναι αυτή που νομιμοποιεί τους φιλοσόφους ως άρχοντες ενώ ο Μεγάλος Αδελφού είναι η προσωποποίηση του κόμματος (δηλαδή της εξουσίας), η μάσκα με την οποία επέλεξε το Κόμμα (δηλαδή η εξουσία) να εμφανιστεί στον κόσμο. Η γνήσια και καθαρή ηδονή είναι η θέαση του Όντος ενώ η στέρηση της ηδονής οδηγεί στην λατρεία του Μεγάλου
Αδελφού.

4. Οικογένεια

Και στις δύο κοινωνίες υπάρχει η ίδια άποψη για την οικογένεια, με την διαφορά ότι στο “1984” δεν έχει ακόμα υλοποιηθεί. Και στις δύο περιπτώσεις η οικογένεια θεωρείτε άχρηστη και υπάρχει το αίτημα να καταργηθεί. Αυτό το αίτημα που εκ πρώτης όψεως μπορεί να μοιάζει προοδευτικό, καταλαβαίνει κάποιος ότι δεν είναι μόλις καταλάβει τους σκοπούς του.
Στο “1984” υπάρχει ο θεσμός της οικογένειας ο οποίος σιγά-σιγά και αφού ελέγχεται ήδη απόλυτα από το κράτος και έχει στραφεί στην υπηρεσία του, τείνει να καταργηθεί. Ο γάμος πρέπει αρχικά να εγκριθεί από ειδική επιτροπή και ο μόνος σκοπός του γάμου που αναγνωρίζεται είναι να γεννηθούν παιδιά που θα μπουν στην υπηρεσία του κόμματος. Παρόλαυτα υπάρχουν και κάποιες πιο προωθημένες απόψεις όπως αυτή του «αντισεξουαλικού συνδέσμου νέων» που υποστηρίζει πλήρη αποχή από τον γάμο και για τα δυο φύλλα.

Όλα τα παιδιά πρέπει να γεννιούνται με τεχνητή γονιμοποίηση και να ανατρέφονται σε δημόσια ιδρύματα. Οι φράσεις που χρησιμοποιούνται για τον ορισμό της σεξουαλικής πράξης είναι το «να φτιάξουμε ένα παιδί» και το «καθήκον μας προς το κόμμα». Αρχικά, επειδή το κόμμα δεν μπορεί να καταργήσει κατευθείαν την οικογένεια, την χρησιμοποιεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο προς όφελος του ενθαρρύνει από την μια την αγάπη των γονιών προς τα παιδιά και από την άλλη σπρώχνει τα παιδιά συστηματικά ενάντια στους γονείς τους διδάσκοντάς τους πώς να τους κατασκοπεύουν. Γενικά το κόμμα υπονομεύει συστηματικά την οικογενειακή αλληλεγγύη ώσπου να φτάσει στον τελικό σκοπό, σκοπό που ο Πλάτων διακηρύσσει χωρίς ντροπή από την αρχή. Το να παίρνουν δηλαδή τα παιδιά από την μητέρα τους μόλις γεννιούνται, όπως παίρνει κανείς τα αβγά από την κότα. Να γίνει η αναπαραγωγή μια ετήσια τυπική διαδικασία.

Στην “Πολιτεία” δεν υπάρχουν μεταβατικά στάδια για την κατάργηση της οικογένειας. Από την ίδρυση της τα ζευγαρώματα θα γίνονται με τάξη υπό τον έλεγχο των αρχόντων (τότε μόνο θα είναι ιερά) με σκοπό, όπως και στα σκυλιά, να γεννώνται ολοένα και πιο δυνατά παιδιά. Οι άρχοντες θα ενθαρρύνουν πιο πολύ στην αναπαραγωγή τους καλύτερους και τις καλύτερες ενώ θα αποθαρρύνουν το ζευγάρωμα μεταξύ των χειρότερων και δεν θα μεγαλώνουν τα παιδιά τους, μέτρα ακόμα πιο σκληρά από αυτά του “1984”. Η αναπαραγωγή θα γίνεται σε καθορισμένες για αυτόν τον λόγο γιορτές. Τα ζευγαρώματα σε αυτές τις γιορτές θα γίνονται κατόπιν κλήρωσης με κλήρους που θα είναι ειδικά φτιαγμένοι ώστε να «τυχαίνει» να αναπαράγονται μόνο οι δυνατότεροι χωρίς να παραπονιούνται οι πιο αδύναμοι στους άρχοντες αλλά να κατηγορούν την κακή τους τύχη! Τα παιδιά που θα γεννιούνται θα τα παραλαμβάνουν κάποιες αρχές, ορισμένες για αυτόν τον σκοπό και θα τα μεγαλώνουν ξεχωριστά σε ένα απόμερο μέρος της πόλης. Τα παιδιά που θα γεννιούνται από τους αδύναμους ή τα ανάπηρα θα τα «κρύβουν» και προφανώς, θα τα αφήνουν στην μοίρα τους, να πεθάνουν. (Το ίδιο ισχύει και για τα παιδιά που γεννιούνται έξω από τους κανόνες που ορίζει η πολιτεία). Οι μητέρες και όσες έχουν γάλα, αφού θα έχουν παρθεί όλα τα μέτρα ώστε καμία να μην αναγνωρίσει το παιδί της, θα πηγαίνουν και θα θηλάζουν τα νεογέννητα.
Να σημειώσουμε επίσης ότι και στις δύο περιπτώσεις οι εξουσίες πρέπει να προσέχουν ώστε να μην δημιουργηθεί καμία δημογραφική αλλαγή.

5. Δομή της κοινωνίας

Η κοινωνική δομή και η κοινωνική διαστρωμάτωση και στις δύο περιπτώσεις είναιπαρόμοια. Παρότι και οι δύο κοινωνίες αποτελούνται από κάστες η κατάταξη κάποιου στην μια ή την άλλη κάστα, δεν είναι κληρονομική.

Πιο συγκεκριμένα, στο “1984” η κοινωνία αποτελείται από το εσωτερικό κόμμα που είναι στην κορυφή της ιεραρχίας,ακολουθεί το εξωτερικό κόμμα που έχει λιγότερα προνόμια από το εσωτερικό αλλά περισσότερα από την αμέσως χαμηλότερη βαθμίδα, τους προλετάριους. Η ένταξη σε αυτές της τρεις ομάδες δεν είναι κληρονομική. Το παιδί ενός μέλους του εσωτερικού κόμματος θεωρητικά δεν έχει γεννηθεί στο εσωτερικό κόμμα. Η εισαγωγή στο ένα ή στο άλλο τμήμα του κόμματος γίνεται με εξετάσεις στην ηλικία των δεκαέξι ετών. Αυτούς που διοικούν, δεν τους συνδέουν δεσμοί αίματος, αλλά η προσχώρησή τους στο κοινό δόγμα. Η κοινωνία είναι χωρισμένη σε τάξεις και μάλιστα αυστηρά που εκ πρώτης όψεως φαίνονται κληρονομικές. Υπάρχουν πολύ λίγες μετακινήσεις από την μια τάξη στην άλλη. Ανάμεσα στο εσωτερικό και το εξωτερικό κόμμα συμβαίνουν μερικές ανταλλαγές, αλλά μόνο τόσες όσες χρειάζονται για να εξασφαλίσουν τον αποκλεισμό των αδυνάτων από το εσωτερικό κόμμα και να καταστήσουν ακίνδυνα τα φιλόδοξα μέλη του εξωτερικού κόμματος. Στην πράξη οι προλετάριοι δεν επιτρέπεται να μπουν στο κόμμα. Το κόμμα δεν επιδιώκει να μεταβιβάσει την εξουσία στα παιδιά του επειδή είναι παιδιά του και αν δεν υπήρχε άλλος τρόπος να κρατήσει στην κορυφή τους πιο ικανούς θα ήταν πρόθυμο να στρατολογήσει μια εντελώς νέα γενιά από τις γραμμές των προλετάριων. Η ουσία της ολιγαρχικής εξουσίας δεν είναι η κληρονομική διαδοχή από πατέρα σε γιο αλλά η εμμονή σε μια ορισμένη κοσμοθεωρία και έναν ορισμένο τρόπο ζωής που επιβάλλεται από τους νεκρούς στους ζωντανούς. Το κόμμα δεν ενδιαφέρεται να διαιωνίσει το αίμα του αλλά τον εαυτό του. Δεν έχει σημασία ποιος κατέχει την εξουσία αρκεί η ιεραρχική δομή να παραμείνει πάντα η ίδια.

Στην “Πολιτεία” θα υπάρχει ένας μύθος που βάσει αυτού θα γίνεται ο διαχωρισμός σε κάστες: Όταν ο Θεός έπλαθε τους ανθρώπους, όσοι ήταν ικανοί να κυβερνήσουν ανακάτεψε χρυσάφι μέσα στα συστατικά τους και γι’ αυτό είναι πιο πολύτιμοι από όλους. Σε όσους πάλι κάνουν για επίκουροι ανακάτεψε ασήμι, και σίδερο και χαλκό στους γεωργούς και τους τεχνίτες. Αφού έχουν την ίδια καταγωγή θα γεννούν τις περισσότερες φορές παιδιά που θα τους μοιάζουν. Μπορεί όμως κάποτε από τον χρυσαφένιο να γεννηθεί ασημένιο παιδί και από αυτό πάλι χρυσαφένιο, το ίδιο και με όλα τα άλλα μεταξύ τους. Στους άρχοντες λοιπόν, ο Θεός παραγγέλνει να εξετάζουν με μεγάλη φροντίδα και προσοχή ποιο από αυτά τα μέταλλα βρίσκεται ανακατεμένο στις ψυχές των παιδιών, και αν και δικό τους ακόμα βρεθεί να έχει τίποτα κράμα από χαλκό ή σίδερο να μην το σπλαχνιστούν και να του δώσουν τη σειρά που του αξίζει από την φυσική του κατασκευή και να το παραμερίσουν στους γεωργούς και τους τεχνίτες και αν απεναντίας βρεθεί κανείς από τους τελευταίους με περισσότερο χρυσάφι ή ασήμι μέσα του, να το ανεβάσουν κατά την αξία του το καθένα, στην τάξη των αρχόντων ή των φυλάκων επειδή υπάρχει χρησμός ότι θα χαθεί η πόλη αν κυβερνήσει ο χαλκός ή το σίδερο. Βλέπουμε λοιπόν πόσο μοιάζει στις δύο κοινωνίες ο τρόπος που διαστροματώνονται κοινωνικά. Τα άτομα τοποθετούνται στην μια ή στην άλλη τάξη από την εξουσία. Το πιο πιθανό είναι ότι η θέση είναι κληρονομική αλλά όχι απόλυτα αφού σκοπός είναι να διαιωνιστεί αυτός ο τύπος οργάνωσης της κοινωνίας και όχι η εξουσία να «διαιωνίσει το αίμα της».

6. Κοινωνική συνοχή

Και στις δύο κοινωνίες, οι σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των πολιτών χαρακτηρίζονται από μια, ονομαστικά μόνο, στενή σχέση (σύντροφοι στο “1984” και αδέλφια στην πολιτεία) και βασίζονται σε μια στρατιωτικού τύπου κοινοκτημοσύνη.

Στο “1984” οι όροι «κύριος» – «κυρία» όπως και οι όροι «φίλος» – «φίλη» αποδοκιμάζονται και ως δόκιμοι όροι προτείνονται οι «σύντροφος» – «συντρόφισσα».
Αντίστοιχα στην “Πολιτεία” όλοι οι πολίτες θεωρούνται αδέλφια, ενώ σε άλλο σημείο της περιγραφής ο Πλάτων μας λέει ότι πρέπει να αλληλοαποκαλούνται αδέλφια αυτοί που είναι κοντινοί σε ηλικία ενώ πρέπει να αποκαλούνται πατέρες και μητέρες αυτοί που η ηλικία τους επιτρέπει αυτό το ενδεχόμενο.

Στο “1984”, η κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας είναι γεγονός. Ατομικά, κανένα μέλος του κόμματος δεν κατέχει τίποτα πλην ασήμαντων προσωπικών αντικειμένων. Συλλογικά κατέχει τα πάντα γιατί ελέγχει τα πάντα και διαθέτει την παραγωγή κατά το δοκούν. Αυτό γίνεται γιατί, κατά τους ιδεολογικούς εκφραστές της κοινωνίας του “1984”, η μόνη σίγουρη βάση για την ολιγαρχία είναι ο κολεκτιβισμός και επειδή τα πλούτη και τα προνόμια μπορείς να τα υπερασπιστές πιο εύκολα αν τα κατέχεις από κοινού με άλλους.

Στην “Πολιτεία”, εκτός από τις γυναίκες και τα παιδιά που θεωρούνται κοινά γιατί ο Πλάτων προφανώς τα θεωρεί αντικείμενα, κοινές είναι και οι κατοικίες και τα χωράφια. Μόνο η διατροφή είναι ο μισθός για την δουλειά των αρχόντων και των φυλάκων. Αυτό, κατά τον Πλάτων, γίνεται για να υπάρχει σταθερότητα αφού δεν θα προσπαθεί έτσι κάποιος τα πάρει πράματα σε βάρος άλλου ή σε βάρος της πολιτείας και δεν θα υπάρχουν διχόνοιες. Επίσης όταν τα πράματα είναι κοινά, κοινές είναι και οι χαρές και οι λύπες που αυτά μπορούν να προσφέρουν και δεν θα υπάρχουν άλλοι ικανοποιημένοι και άλλοι δυσαρεστημένοι, όποτε όλοι θα τα υπερασπίζονται από κοινού αφού τα κατέχουν από κοινού και θα είναι όλοι ευχαριστημένοι.

7. Ανώτερη τάξη
Νόμοι, προπαγάνδα, εκπαίδευση και ιδεολογία

Όπως είπαμε και πιο πάνω η κοινωνία χωρίζεται και στις δύο περιπτώσεις σε τρεις τάξεις, το εσωτερικό κόμμα, το εξωτερικό κόμμα και τους προλετάριους για το “1984”, τους άρχοντες, τους φύλακες και τους χειρώνακτες για την “Πολιτεία”. Περισσότερο, και στα δυο έργα, αναφορά γίνεται στα χαρακτηριστικά και την καθημερινή ζωή των δύο πρώτων τάξεων που είναι παρόμοια μεταξύ τους και εντελώς διαφορετική από την τρίτη τάξη.

Η ζωή των ανθρώπων των δύο πρώτων τάξεων, οι αναμεταξύ τους σχέσεις και οι σχέσεις τους προς το κράτος δεν ρυθμίζονται από νόμους αφού και στις δύο περιπτώσεις η ύπαρξη τους κατακρίνεται. Στο “1984” δεν υπάρχει τίποτα παράνομο αφού δεν υπάρχουν νόμοι (ωστόσο μια πράξη εκτός των ορίων που έχουν θεσπιστεί μπορεί να τιμωρηθεί ακόμα και με θάνατο). Στην “Πολιτεία”, με νόμους έχουν καθοριστεί τα πολύ γενικά ζητήματα της οργάνωσης αλλά για τα επιμέρους ζητήματα η ύπαρξη τους θεωρείται άχρηστη γιατί είτε νομοθετηθούν διατάξεις γραπτά είτε προφορικά δεν μπορούν να διατηρηθούν για πάντα και επίσης γιατί είναι άσκοπο για ανθρώπους «τέλειους σε όλα τους» να υπάρχουν νόμοι αφού εύκολα μπορούν να νομοθετούν για τον εαυτό τους.

Η σταθερότητα και των δύο -εξουσιών, βασίζεται στην α. Εκπαίδευση και β. στην προπαγάνδα, που δημιουργούν – επιβάλλουν μια ιδεολογία και έναν τρόπο σκέψης ικανό για να διατηρηθούν αιώνια αυτά τα πολιτεύματα.

α. Η εκπαίδευση στο “1984” αποσκοπεί, μέσω της αυτοπειθαρχίας που αποκτά κάποιος στην παιδική του ηλικία, στο να καταπνιγεί κάθε θεωρητική παρατήρηση που θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια στάση αμφισβήτησης ή εξέγερσης. Επίσης, η εκπαίδευση των παιδιών μέσα από την «ομάδα των κατασκόπων» τα κάνει να λατρεύουν το κόμμα και ότι έχει σχέση με αυτό. Τα τραγούδια, οι παρελάσεις, οι σημαίες, οι πεζοπορίες, τα γυμνάσια ψεύτικης σκοποβολής τα ουρλιαχτά των συνθημάτων, η λατρεία του Μεγάλου Αδελφού τους φαντάζουν σαν ένα υπέροχο παιχνίδι. Όλη τους η θηριωδία εξωτερικεύεται ενάντια στους εχθρούς του κράτους, ενάντια στους ξένους, στους προδότες, στους σαμποτέρ και τους εγκληματίες της σκέψης. Σε όλους τους εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς του κράτους.
Στην “Πολιτεία”, η καλή εκπαίδευση και η ανατροφή, γεννά καλές φύσεις για αυτό και τα παιχνίδια των παιδιών πρέπει να είναι από την πρώτη στιγμή όσο γίνεται πιο σύμφωνα με τον νόμο γιατί όταν το παιχνίδι είναι έξω από τον νόμο και τα ίδια τα παιδιά γίνονται τέτοια και είναι αδύνατο από αυτά να μεγαλώσουν άνδρες σπουδαίοι και νομιμόφρονες. Επίσης πρέπει από μικρή ηλικία να χρησιμοποιούνται στον πόλεμο βοηθητικά για να βλέπουν και να μαθαίνουν, (όπως γίνεται και με τις άλλες τέχνες).

β. Σκοπός στο “1984” είναι να πεισθούν όλοι για την αλήθεια του κόμματος. (Ακόμα και αυτοί που επειδή δεν πιστεύουν θα εκτελεστούν, πρέπει πρώτα να πειστούν ότι έκαναν λάθος). Η προπαγάνδα γίνεται με δύο κυρίως τρόπους. Ο ένας είναι με την συνεχή πλύση εγκεφάλου από τις τηλεοθόνες και ο άλλος μέσο της τέχνης. Δημιουργούνται βιβλία με ποιήματα που στο παρελθόν αντιστρατεύονταν το κόμμα και τα οποία είχαν παραλλαχθεί-λογοκριθεί και πλέον φαίνεται ότι το υποστηρίζουν. Επίσης υπάρχουν προπαγανδιστικά τραγούδια και αποκλειστικά προπαγανδιστικές ταινίες. Υπήρχε και ένα είδος γιορτής-τελετής σε ημερήσια και ετήσια βάση που συνδύαζε τα δύο προηγούμενα το καθημερινό «δίλεπτο μίσους» και η ετήσια «εβδομάδα μίσους» τα οποία ήταν το κερασάκι στην τούρτα του προπαγανδιστικού οπλοστασίου του “1984”.

Και στην “Πολιτεία” η τέχνη μπαίνει στην υπηρεσία της προπαγάνδας αφού θα διδάσκονται μόνο οι μύθοι που συμφωνούν με τις αντιλήψεις του Πλάτωνα και των ομοϊδεατών του. Ενώ χρησιμοποιείται και η πλύση εγκεφαλου αφού πιο κάτω μας λέει ότι η νόμιμη ιδέα πρέπει να φυτεύεται στις ψυχές των στρατιωτών για το ποια πράματα πρέπει να φοβούνται και ποια όχι.

Η εκπαίδευση και η προπαγάνδα οδηγούν και στις δύο περιπτώσεις σε μια συγκεκριμένη ιδεολογία ικανή να συντηρήσει αυτού του τύπου την οργάνωση. Δημιουργούν «ένα έθνος πολεμιστών και φανατικών, που προχωρούν εμπρός σε μια τέλεια ενότητα, που κάνουν τις ίδιες σκέψεις, κραυγάζουν τα ίδια συνθήματα, που αιώνια εργάζονται, πολεμούν, θριαμβεύουν, καταδιώκουν ….» όπως μας λέει ο Όργουελ για την κοινωνία του “1984” φωτογραφίζοντας και την “Πολιτεία”.

Στο “1984” α. Κανένα μέλος δεν επιτρέπεται να έχει την παραμικρή παρέκκλιση, ακόμα και στο πιο ασήμαντο θέμα. β. Τα μέλη πρέπει να είναι ταπεινόφρονα και πειθαρχημένα γιατί μόνο ένα πειθαρχημένο πνεύμα μπορεί να δει την πραγματικότητα του κόμματος.
Μιλάμε για μια κοινωνία γ. που ο χωρισμός της σε κάστες θεωρείται ως κάτι το φυσικό. Μια κοινωνία που ο καθένας κοιτάζει την δουλειά του και είναι πλήρως υποταγμένος στην δομή της κοινωνίας και στην εξουσία.

Στην “Πολιτεία” α. ανδρεία, που είναι η δεύτερη από τις τέσσερις αρετές που ορίζει ο Πλάτων (πρώτη είναι η σοφία, δεύτερη η ανδρεία, τρίτη σωφροσύνη, τέταρτη η δικαιοσύνη) θεωρείται η παντοτινή διατήρηση της ορθής και σύμφωνης με τον νόμο ιδέας. β. Σωφροσύνη υπάρχει όταν η πολιτεία δεν υποκύπτει στις ηδονές και στις επιθυμίες των πολλών και άρχοντες και αρχόμενοι συμφωνούν στο ποιος θα κυβερνήσει. γ. Δικαιοσύνη είναι για την πολιτεία ο καθένας να καταγίνεται μόνο με την δουλειά του και να μην ανακατεύεται στις δουλειές των άλλων και ιδίως σε αυτές της ανώτερης τάξης.

Το βασικό σύνθημα του “1984” είναι το «ο πόλεμος είναι ειρήνη, η ελευθερία είναι σκλαβιά, η άγνοια είναι δύναμη». Το πρώτο μέρος δεν μας απασχολεί εδώ αλλά τα άλλα δύο είναι χαρακτηριστικό και των δύο κοινωνιών. Το ότι η «ελευθερία είναι σκλαβιά», ο Πλάτων δεν παραλείπει να το προσυπογράψει όταν λέει ότι «η υπερβολική ελευθερία, είτε σε ιδιώτες είτε στα κράτη, σε τίποτα άλλο φαίνεται δεν οδηγεί παρά στην δουλεία»(564α) και ότι «από την ακρότατη ελευθερία γεννιέται η μεγαλύτερη και αγριότερη δουλεία» (564α). Το ότι η «άγνοια είναι δύναμη» επίσης υποστηρίζει ο Πλάτων αφού επιτρέπει στους άρχοντές του να λένε ψέματα και να διδάσκουν ψευδολόγους μύθους στους υπόλοιπους πολίτες δήθεν για το καλό τους, και το καλό της πολιτείας.

8. Συναισθήματα – επιθυμίες
α. πραότητα β. εγκράτεια γ. σεξουαλικότητα

Χαρακτηριστικό και των δύο κοινωνιών είναι ότι οι πολίτες, (κυρίως) των δύο ανώτερων τάξεων, ζουν μια ζωή εντελώς αποστειρωμένη, μακριά από κάθε απόλαυση της ζωής και από κάθε συναίσθημα. Ακόμα και όταν κάποια συναισθήματα εμφανίζονται πρέπει αμέσως να καταπνίγονται.

α. Πιο συγκεκριμένα, στο “1984”, η έκφραση που πρέπει να έχει κάποιος είναι αυτή της ήρεμης αισιοδοξίας. Το να μην αφήνει κάποιος τα αισθήματά του να φαίνονται (όποιος έχει αισθήματα σε μια τέτοια κοινωνία) είναι μια συνήθεια που έχει γίνει ένστικτο. Τα μέλη του κόμματος δεν πρέπει να βρίζουν. Υπάρχει μια στενή σχέση ανάμεσα στην πραότητα και στην πολιτική ορθοδοξία. Επίσης οι πολίτες δεν πρέπει να δείχνουν φόβο ή δυσαρέσκεια. Ακόμα και το να τραγουδά κάποιος θεωρείται ανορθόδοξο και εκκεντρικό.

Τα φυσικά αισθήματα και οι φυσικές παρορμήσεις είναι χωρίς καμία αξία και στην πλατωνική πολιτεία. Τα μοιρολόγια και τα μυξοκλάματα δεν ταιριάζουν στους ξεχωριστούς άνδρες. Ένας σωστός άνδρας δεν θεωρεί συμφορά αν έχασε παιδί, φίλο ή αδελφό αλλά πρέπει με την μεγαλύτερη καρτερία να το υποφέρει. Επίσης δεν πρέπει κανείς να αγαπά τα γέλια γιατί αυτό απαιτεί μια δυνατή μεταβολή στην ψυχή.

β. Η ιδανική ζωή για ένα μέλος του κόμματος είναι κάποιου που είναι τελείως εγκρατής, δεν καπνίζει, έχει ελάχιστο χρόνο αφιερωμένο στην ψυχαγωγία του και είναι εργένης, αφού ο γάμος και η φροντίδα για την οικογένεια είναι ασυμβίβαστα με την εικοσιτετράωρη αφοσίωση στο καθήκον.

Ο Πλάτων μας λέει ότι στην πολιτεία του, οι άνθρωποι δεν πρέπει να τιμούν τον πλούτο γιατί έτσι δεν θα μπορούν να ασκούν την εγκράτεια. Πέρα από τις αναγκαίες επιθυμίες, για την επιβίωση του ανθρώπου, υπάρχουν και οι περιττές από τις οποίες οι άνθρωποι πρέπει να απαλλαχθούν από μικρή ηλικία. Για να πεισθούν οι φύλακες και να δεχθούν στην ψυχή τους όσο γίνεται καλύτερα τους νόμους, πρέπει να αποφεύγεται η ηδονή, η λύπη, ο πόνος και όλες οι επιθυμίες.

γ. Και οι δύο κοινωνίες είναι εξίσου αμείλικτες με την σεξουαλικότητα. Αν στην κοινωνία του “1984” συλληφθεί κάποιος με πόρνη καταδικάζεται σε 5 χρόνια καταναγκαστικά έργα, σχετικά επιεικής τιμωρία για μια πράξη μυστική και χωρίς ηδονή που αφορούσε γυναίκες μιας κατώτερης τάξης. Το ασυγχώρητο έγκλημα είναι η σεξουαλική πράξη μεταξύ των μελών του κόμματος. Ο πραγματικός σκοπός του κόμματος δεν είναι μόνο να εμποδίσει να δημιουργηθούν ανάμεσα στους άντρες και τις γυναίκες αισθήματα που δεν θα μπορούσε να ελέγξει άλλά να αφαιρεθεί η ηδονή από την σεξουαλική πράξη. Ο εχθρός δεν είναι η αγάπη αλλά ο ερωτισμός. Δεν δίνονται άδειες γάμου αν το ζευγάρι δίνει την εντύπωση αισθάνεται αμοιβαία σεξουαλική έλξη. Η σεξουαλική πράξη πρέπει να θεωρείται σαν αηδιαστική μικρή εγχείρηση.

Στην πολιτεία ο Πλάτων δείχνει μια κατανόηση για τα παιδιά, τις γυναίκες και τους υπηρέτες όπου εκεί κανείς συναντά τις περισσότερες επιθυμίες αφού αποτελούν τον κατώτερο όχλο και είναι μάλλον χωρίς σημασία για την πολιτεία του. Για τις δυό ανώτερες τάξεις είναι όμως πιο αυστηρός. Η μεγαλύτερη, εντονότερη και πιο μανιώδης ηδονή είναι του σαρκικού έρωτα, όπου δεν έχει καμία σχέση με τον αληθινό έρωτα. Τον αληθινό έρωτα δεν πρέπει να τον πλησιάζει τίποτα που έχει σχέση με την ακολασία και είναι παράφορο. Αυτή η ηδονή δεν πρέπει να γίνει δεκτή και πρέπει να αποκλείεται εντελώς από τις σχέσεις μεταξύ εραστών και ερωμένων. Πρέπει να νομοθετηθεί στην πόλη να αγαπά και να αφοσιώνεται βέβαια ο εραστής και να πλησιάζει τον νεαρό φίλο του σαν να ήταν γιος του, αλλά επί καλού πάντα, αν είναι σύμφωνος και εκείνος. Όσο για το άλλο να είναι τέτοια η συμπεριφορά του, ώστε ποτέ να μην δώσει υποψία πως προχωρεί και παραπάνω.

9. Η αθλιότητα της ζωής και η έλλειψη μέτρων σύγκρισης

Η ζωή και στις δύο κοινωνίες είναι τόσο άθλια που οι άνθρωποι προκειμένου να την αντέξουν, τους έχει αφαιρεθεί κάθε μέτρο σύγκρισης. Έχουν αποκοπεί από το α. παρελθόν (την ζωή στα προηγούμενα πολιτεύματα) β. από την επαφή με ξένους και το χειρότερο, από την γ. εξωτερική πραγματικότητα.

α. «Αυτός που ελέγχει το παρελθόν, ελέγχει το μέλλον, αυτός που ελέγχει το παρόν, ελέγχει το παρελθόν» λέει ένα σύνθημα του κόμματος στο “1984”. Το κόμμα στο “1984” μπορεί να αλλάξει το παρελθόν. Είναι αδύνατο να ξέρει κανείς πως ήταν η ζωή πριν την επανάσταση. Το κόμμα είχε φτιάξει την Ιστορία μόνο του, χωρίς να υπάρχει καμιά άλλη μαρτυρία. Όσοι μπορούσαν να ξέρουν κάτι ουσιαστικό, δεν ζούσαν πια. Όλα τα προγενέστερα βιβλία είχαν καταστραφεί. Ο λόγος που πρέπει κάποιος να είναι αποκομμένος από το παρελθόν, είναι για να μην έχει μέτρο σύγκρισης και να πιστεύει ότι ζει σε καλύτερες από προηγούμενες εποχές συνθήκες. Έτσι ελλείψει μέτρου σύγκρισης ανέχεται πιο εύκολα τις υπάρχουσες συνθήκες.
Στην “Πολιτεία”, ο Πλάτωνας βρίσκει δύσκολο το να πιστέψουν οι άνθρωποι από την αρχή, τον θεμελιώδη για την πολιτεία μύθο, ότι δηλαδή άλλοι πλάστηκαν από χρυσάφι, άλλοι από ασήμι και άλλοι από σίδερο και χαλκό, και βασίζεται στο γεγονός ότι με το πέρασμα των γενεών και όταν πια δεν θα υπάρχει κανένας συνδετικός κρίκος με το παρελθόν, θα το πιστέψουν. Επίσης προτείνει με το που θα εγκαθιδρυθεί η πολιτεία του να φύγουν οι μεγάλοι κάπου μακριά και να μείνουν μόνο τα παιδιά κάτω των δέκα ετών όπου θα μεγαλώσουν με τις νέες ιδέες και δεν θα έχουν καμία γνώση για το πώς ήταν παλιότερα οργανωμένη η κοινωνία.
β. Τα ταξίδια και η επαφή με ξένους απαγορεύονται και στις δυο κοινωνίες αλλά για λίγο διαφορετικούς λόγους. Στο “1984” όπου τα δύο υποτίθεται εχθρικά κράτη έχουν πανομοιότυπη οργάνωση, η επαφή με ξένους δεν απαγορεύεται για να μην ανακαλύψουν ότι υπάρχουν κοινωνίες όπου οι άνθρωποι είναι πιο ευτυχισμένοι, αφού δεν υπάρχουν, αλλά για να μην ανακαλύψουν ότι οι ξένοι είναι πλάσματα σαν και αυτούς, και ότι τα περισσότερα που τους έχουν πει για αυτούς είναι ψέματα. Έτσι στον μέσο πολίτη δεν επιτρέπεται να κοιτάξει έναν ξένο πολίτη εκτός από τους αιχμαλώτους πολέμου και του απαγορεύεται η εκμάθηση ξένων γλωσσών.

Στην “Πολιτεία”, ο μισθός του φύλακα πρέπει να είναι ελάχιστος και επαρκής μόνο για την επιβίωση του όχι μόνο για να «προστατεύεται» από τις διασκεδάσεις και την πολυτέλεια αλλά και για να μην μπορεί να φιλοξενεί ξένους και να πηγαίνει ταξίδια. Η αποκοπή του μέσου ανθρώπου στην πολιτεία από τον τρόπο ζωής των άλλων κοινωνιών είναι για να μην καταλάβει ποτέ του ότι υπάρχουν και πιο ευχάριστες για τον άνθρωπο μορφές οργάνωσης της κοινωνίας.

γ. Η φιλοσοφία του κόμματος αρνείται σιωπηρά όχι μόνο την εγκυρότητα της εμπειρίας αλλά και την ύπαρξη της εξωτερικής πραγματικότητας. Το κόμμα σου λέει να αρνείσαι την εμπειρία των ίδιων των ματιών και των αυτιών σου. Τα μέλη του κόμματος αρνούνται την αντικειμενική – εξωτερική πραγματικότητα. Είναι αποκομμένα από τον εξωτερικό κόσμο και το παρελθόν. Η πραγματικότητα κατά την ιδεολογία του Κόμματος δεν είναι εξωτερική αλλά υπάρχει στην ανθρώπινη σκέψη και πουθενά αλλού. Όχι στην ατομική σκέψη του καθενός που μπορεί να σφάλει, αλλά στην σκέψη του Κόμματος που είναι συλλογική και αθάνατη. Αυτό που το Κόμμα πιστεύει σαν αλήθεια είναι αλήθεια. Είναι αδύνατο να δείς την πραγματικότητα, αν δεν κοιτάξεις μέσα από τα μάτια του Κόμματος. Οι μαρτυρίες των αισθήσεων σου δεν έχουν καμία ισχύη μπροστά στην αλήθεια του κόμματος.
Κατά την πολιτεία πέρα από την εξωτερική πραγματικότητα υπάρχει κάτι ακόμα ανώτερο` τα αντικείμενα της νόησης. Η πραγματικότητα θεωρείται ως αντανάκλαση των «ιδεών» και κάποιος σώφρων, οφείλει να στρέψει τα μάτια της ψυχής του προς τις “πραγματικές ιδέες”. Η αλήθεια κατά τον Πλάτωνα, προσεγγίζεται μόνο με το ανώτερο τμήμα της ψυχής, δηλαδή τον νου οπότε με αυτόν τον τρόπο η εγκυρότητα των αισθήσεων παύει να υφίσταται.

10α. Εσωτερικό κόμμα – Άρχοντες

Παρότι οι δύο ανώτερες τάξεις των δύο κοινωνιών έχουν παρόμοια ζωή τόσο ώστε να μπορούν να θεωρηθούν μία τάξη, έχουν ωστόσο και κάποια επιμέρους χαρακτηριστικά. Η ζωή των μελών του εσωτερικού κόμματος και των αρχόντων διαφέρει σε κάποια σημεία από την ζωή των μελών του εξωτερικού κόμματος και των φυλάκων. Χωρίς η ζωή των πρώτων να είναι ιδιαίτερα δελεαστική ακόμα και για έναν είλωτα της Σπάρτης, είναι σίγουρα καλύτερη από των δεύτερων.

Το εσωτερικό κόμμα είναι το μυαλό του κράτους, αυτό που έχει την εξουσία και η μόνη αρμοδιότητα των αρχόντων είναι να κυβερνάνε να νομοθετούν και να φυλάνε τα ήδη καλώς νομοθετημένα.

Η αλήθεια και η γνώση της είναι στον αποκλειστικό έλεγχο του εσωτερικού κόμματος, και αυτό την διευθύνει κατά το συμφέρον του. Αντίστοιχα στην πολιτεία οι άρχοντες είναι οι μόνοι που, για το καλό της πολιτείας πάντα, μπορούν να λένε ψέματα και να εξαπατούν τον λαό με διαφόρους ψεύτικους μύθους. Είναι μόνο αυτοί που γνωρίζουν και ελέγχουν την αλήθεια, η οποία είναι απρόσιτη στον υπόλοιπο κόσμο& όπως ο τρόπος της αναπαραγωγής με τους ψεύτικους κλήρους, οι ψευδολόγοι μύθοι για την εκπαίδευση των παιδιών και ο θεμελιώδης μύθος της πολιτείας με τις τρεις γενιές από χρυσό, ασήμι και σίδερο. Τα μέλη του εσωτερικού κόμματος παρά τα κάποια προνόμια που έχουν και κάποιες πολυτέλειες που απολαμβάνουν, ζουν με αυστηρό τρόπο ζωής που κυριαρχείται από την εργασία. Σε σχέση με παλαιότερες εξουσίες, τα μέλη του εσωτερικού κόμματος είναι λιγότερο φιλάργυρα, λιγότερο ευάλωτα στους πειρασμούς της πολυτέλειας, περισσότερο διψασμένα για δύναμη και προπάντων πολύ περισσότερο μεθοδικοί και πολύ περισσότερο αποφασισμένοι να συντρίψουν κάθε αντίσταση. Και η ζωή των αρχόντων είναι λυτή και σκληρή. Ο άρχοντας μας λέει ο Πλάτωνας, πρέπει να είναι εγκρατής και καθόλου φιλοχρήματος, να μην δίνει στην ζωή μεγάλη σημασία και να μην θεωρεί τον θάνατο φοβερό πράμα. Συνοπτικά, τα χαρακτηριστικά του πρέπει να είναι η καλή μνήμη, η ευμάθεια, η μεγαλοπρέπεια, η φιλοκαλία, η φιλαλήθεια, η φιλοπονία, η δικαιοσύνη, η ανδρεία, η σωφροσύνη, ο επιβλητικός και ευγενικός χαρακτήρας, η οξύτατη αντίληψη και η ακατάβλητη θέληση.

Υπάρχει όμως μια διάφορα μεταξύ του εσωτερικού κόμματος και των αρχόντων. Το εσωτερικό κόμμα δεν ισχυρίζεται ότι θέλει την εξουσία για το καλό των πολλών, πράμα που ισχυρίζεται ο Πλάτωνας για λογαριασμό των αρχόντων. Το εσωτερικό κόμμα θέλει την εξουσία για δικό του όφελος. Δεν ενδιαφέρεται για το καλό των άλλων αλλά μόνο για την εξουσία, την καθαρή εξουσία. Δεν τους ενδιαφέρουν ούτε τα πλούτη, ούτε η μακροβιότητα ούτε η ευτυχία. Η εξουσία για αυτούς δεν είναι μέσο αλλά σκοπός.

Ο Πλάτωνας ισχυρίζεται ότι άρχοντες πρέπει να γίνονται όσοι έχουν την φρόνηση που χρειάζεται και μεγάλο ζήλο για το καλό της πολιτείας και ότι με βάση αυτό πρέπει να λειτουργούν. Το μόνο όμως που μπορεί να βγει ως συμπέρασμα από αυτόν τον τύπο οργάνωσης, αφού κανένας δεν ευχαριστιέται την ζωή σε αυτήν την πολιτεία, ούτε εξουσιαστές ούτε εξουσιαζόμενοι και κανείς δεν ενδιαφέρεται για τον πλούτο, είναι ότι οι άρχοντες βλέπουν και αυτοί την εξουσία ως αυτοσκοπό.

10β. Εξωτερικό κόμμα – φύλακες

Η ζωή ενός μέλους του εξωτερικού κόμματος όπως αυτή περιγράφεται από την ζωή του πρωταγωνιστή του “1984” χαρακτηρίζεται από μία ιδιαίτερη λιτότητα. Ακατέργαστο σαπούνι, τραχιές λεπίδες ξυραφιών, απαίσιο αλκοόλ και κουπόνια-χρήματα ανεπαρκή για μια καινούρια πιζάμα. Η ζωή του φύλακα στην πολιτεία πρέπει να είναι λιτή και ο μισθός τους πρέπει να είναι τόσος ώστε να καλύπτει μόνο τις ανάγκες της διατροφής τους χωρίς να περισσεύει τίποτα. Τα μέλη του εξωτερικού κόμματος μένουν μαζικά σε άθλιες κατοικίες μονίμως βρόμικες με υδραυλικά που συνέχεια χαλάνε και χωρίς καθόλου προσωπικό χώρο αφού και ο ελάχιστος που υποτίθεται ότι τους αντιστοιχεί παρακολουθείτε διαρκώς. Οι φύλακες μένουν όλοι μαζί, ως στρατιώτες, σε σκηνές. Οι κατοικίες τους πρέπει να είναι έτσι διαμορφωμένες ώστε να μην μπορεί κανείς να έχει ιδιαίτερη περιουσία και κανείς να μην έχει σπίτι τέτοιο ώστε να μην μπορεί να μπει ο καθένας όποτε θελήσει. Ούτε οι φύλακες λοιπόν έχουν προσωπικό χώρο. Το φαγητό που στα μέλη του εξωτερικού κόμματος δίνεται με την μορφή συσσιτίου, σε συγκεκριμένο χώρο και συγκεκριμένες ώρες την ημέρα, είναι πολύ λιτό και απαίσιο. Ο φύλακες τρώνε σε κοινά συσσίτια, απλά φαγητά, συνήθως ψητά για να μπορούν όπως και σε περίπτωση πολέμου, να μαγειρεύονται χωρίς σκεύη. Τα καρυκεύματα και τα επιδόρπια απαγορεύονται. Οποιαδήποτε απόλαυση για ένα μέλος του εξωτερικού κόμματος, θεωρείτε απαγορευμένη και οποιαδήποτε εκδήλωση συναισθηματικής αλλαγής θεωρείται ύποπτη. Η ερωτική πράξη πρέπει να είναι δυσάρεστη και μόνο για τεκνοποίηση. Αντίστοιχα για τους φύλακες οι μουσικές με θρηνητικές μελωδίες, η μέθη, η μαλθακότητα και η οκνηρία πρέπει να φύγουν από την μέση γιατί δεν ταιριάζουν στους φύλακες. Κανένας φύλακας δεν επιτρέπεται να έχει φιλενάδα. Τα μέλη του εξωτερικού κόμματος θεωρούνται τα χέρια του κράτους και παίρνανε την ζωή τους σε διάφορους προπαγανδιστικούς συλλόγους, με πορείες παρελάσεις, συνθήματα, δουλειά και εθελοντική εργασία. Οι φύλακες αντίστοιχα έχουν σαν αποκλειστικό τους σκοπό και φυλάνε την πολιτεία.

11. Προλετάριοι – Χειρώνακτες

Οι προλετάριοι για το “1984” και οι χειρώνακτες για την πολιτεία αποτελούν την πιο πολυπληθή και πιο καταφρονημένη κοινωνική τάξη. Οι περιγραφές τόσο του Όργουελ όσο και του Πλάτωνα είναι χαρακτηριστικές.

Οι προλετάριοι αποτελούν το 85% του πληθυσμού κα παρολαυτά δεν θεωρούνται άνθρωποι. Το κόμμα ισχυρίζεται ότι τους είχε απελευθερώσει από την σκλαβιά ενώ παράλληλα διδάσκει ότι είναι από την φύση τους κατώτερα όντα και ότι έπρεπε να κρατιούνται σε υποταγή σαν τα ζώα. Δεν χρειάζεται να ξέρει κανείς πολλά για αυτούς γιατί όσο δουλεύουν και γεννοβολούν οι άλλες τους δραστηριότητες δεν έχουν σημασία. Είναι αφημένοι στην τύχη τους. Γεννιούνται, μεγαλώνουν στους δρόμους, πηγαίνουν στην δουλειά από τα δώδεκα τους χρόνια, περνούν μια σύντομη περίοδο ομορφιάς και σεξουαλικού πόθου, παντρεύονται στα είκοσι και πεθαίνουν συνήθως γύρω στα εξήντα τους. Η βαριά δουλειά, η φροντίδα για το σπίτι και τα παιδιά, οι μικροπρεπείς καβγάδες με τους γείτονες, ο κινηματογράφος, το ποδόσφαιρο, η μπίρα και προπάντων ο τζόγος είναι όλος ο πνευματικός τους ορίζοντας. Σε θέματα ηθικής είναι ελεύθεροι. Ο σεξουαλικός πουριτανισμός του Κόμματος δεν επιβάλλεται σε αυτούς, οι οποίοι είναι οι μόνοι που επιτρέπεται να έχουν διπλό κρεβάτι, και οι σεξουαλικές σχέσεις σε αυτούς δεν τιμωρούνται. Το Κόμμα δεν έχει πολλές απαιτήσεις από αυτούς και δεν θέλει να έχουν πολιτική συνείδηση. Το μόνο που ζητάει από αυτούς είναι ένας πρωτόγονος πατριωτισμός τον οποίον επικαλείται κάθε φορά που χρειάζεται να τους κάνει να δεχθούν περισσότερες ώρες δουλειάς ή μειωμένο συσσίτιο. Ουσιαστικά δεν θεωρούνται άνθρωποι αλλά ζώα.

Ο Πλάτωνας στην “Πολιτεία” του δεν είναι πιο επιεικής με αυτόν τον «όχλο» που και εδώ αποτελεί την πιο (δεν ξέρουμε με τι ποσοστό) πολυπληθή τάξη. Καταρχήν σύμφωνα με τον θεμελιώδη μύθο της πολιτείας είναι φτιαγμένοι από σίδερο, το λιγότερο πολύτιμο μέταλλο αφού οι δύο άλλες είναι φτιαγμένες από ασήμι και χρυσό. Ένας χειρώνακτας δεν μπορεί να θεωρηθεί δίκαιος αφού η τέχνη που ασκεί δεν έχει σχέση με την δικαιοσύνη!! Όλες τις επιθυμίες, τις ηδονές και τις λύπες τις συναντά κανείς σε αυτόν τον κατώτερο όχλο. Οι χειρωνακτικές τέχνες είναι βάναυσες. Αυτοί που ασχολούνται με χειρωνακτικές εργασίες και βάναυσα επαγγέλματα, δεν έχουν καμιά υπόληψη επειδή έχουν εκ φύσεως αδύνατο το άριστο μέρος της ψυχής τους, δηλαδή το λογικό, και μη μπορώντας να κυβερνήσουν τα θηρία εκείνα που είναι μέσα τους, τις επιθυμίες δηλαδή, αναγκάζονται να τα περιποιούνται και δεν είναι σε θέση τίποτα άλλο να κάνουν από το να τα χαϊδεύουν.

12. Δούλοι

Πέρα από τις τρεις αυτές τάξεις, υπάρχει και μια της οποίας η ζωή είναι τόσο άθλια που δεν θεωρείται καν κοινωνική τάξη.

Στο “1984” αυτοί είναι κάποιοι υπόδουλοι πληθυσμοί που περνούν από τον έναν κατακτητή στον άλλον και δεν αποτελούν μόνιμο ή αναγκαίο μέρος της δομής της κοινωνίας.
Στην “Πολιτεία” δεν γίνεται σαφής αναφορά στους δούλους η ύπαρξη των οποίων εννοείται τόσο από το ότι την εποχή που γράφτηκε ήταν κάτι δεδομένο (και αν ο αριστοκράτης Πλάτων σκέφτονταν να τους καταργήσει σίγουρα θα το ανέφερε) όσο και από τις παράλληλες αναφορές που γίνονται σε αυτούς, όπως στο 563d όπου ο Πλάτων καταδικάζοντας την τυραννίδα αναφέρει ανάμεσα στα άλλα και το χειρότερο αποτέλεσμα της που είναι ότι οι δούλοι, οι αγορασμένοι, απολαμβάνουν όχι μικρότερη ελευθερία από εκείνους που τους αγόρασαν! Προφανώς ούτε στην “Πολιτεία” οι δούλοι αποτελούν ξεχωριστή τάξη αλλά χρησιμοποιούνται άλλοι ως ιδιοκτησία χειρωνακτών, άλλοι ως ιδιοκτησία των φυλακών και άλλοι ως ιδιοκτησία των αρχόντων.

Επίλογος

Το πόσο εφιαλτική είναι η κοινωνία του “1984” δεν ήθελε ποτέ προσπάθεια για να το καταλάβει κάποιος μιας και ο ίδιος ο συγγραφέας του, ως εφιαλτική ήθελε να την παρουσιάσει. Πώς όμως έγινε και η “Πολιτεία” του Πλάτωνα ακόμα και στις μέρες μας και από προοδευτικούς ακόμα ανθρώπους να θεωρείται ιδανική θα έπρεπε να απασχολήσει ένα φάσμα επιστημόνων από ψυχιάτρους – νευρολόγους μέχρι και κοινωνιολόγους.

του Anastassy Constantinovic Bogomolov

Αναδημοσίευση από exnegativo